De Vrije Universiteit Brussel schenkt ieder jaar 'de prijs van het kritisch denken' aan jongeren in Vlaanderen. Dit jaar is deze prijs het boek 'De Toekomst is Terug' van VUB-gastprofessor Fons Van Dyck. Op vraag van de VUB gaf hij op 13 maart 2024 een lezing in deBuren in Brussel. Uitgangspunt voor zijn boek is de toenemende polarisatie waarbij overheden en experts aan geloofwaardigheid verliezen. Twee vragen hielden hem bezig: wat moeten we daarvan denken? En vooral: hoe keren we het tij om? Fons Van Dyck zoekt in zijn boek de sleutel in een mix van vier krachten: die van verkennen, verbinden, veroveren en verdedigen. Welke van die krachten de bovenhand haalt, zal volgens hem bepalen hoe de toekomst uitdraait. En hoe we ons leven (opnieuw) in handen nemen.
Ons leven opnieuw in handen nemen. Slagen we daar nu niet in?
Fons Van Dyck: “Veel mensen en organisaties stellen zich vragen over wat de toekomst gaat brengen. Die lijkt vooral onzeker en onduidelijk. Ik wil met het boek een inkijk geven in wat de krachten zijn die de samenleving stuurt en hoe die de komende jaren zullen evolueren. Ik maak daarbij een onderscheid in vier krachten, de vier V’s. Het verkennen; alles wat met ontdekken te maken heeft door kennis, wetenschap, technologie en grenzen verleggen. De tweede kracht is die van het verbinden; het idee dat wanneer mensen samenwerken, ze samen vooruit raken en zich verbonden voelen met toekomstige generaties en de planeet. De kracht van het veroveren gaat over presteren, excelleren en macht. De vierde kracht die mensen drijft, is de kracht van het verdedigen wanneer we ons onveilig of aangevallen voelen. Het zijn universele krachten die in elk van ons zitten. Maar afhankelijk van onze persoonlijkheid, de cultuur van de organisatie of de tijdsgeest zal de ene kracht meer dominant zijn. “
Lees verder onder de video.
"Waarom is er zoveel polarisatie in de samenleving?"
“Het zal wellicht eerst slechter worden voor het opnieuw beter wordt.”
De stelling van het boek is dat we in een tijdperk zitten van een permanente crisis.
“Op basis van een onderzoek dat ik vorig jaar onder de Vlaamse bevolking hield, bleek dat er bijzonder veel angst is. Bijna zeven op tien van de ondervraagden gaf aan dat ze zich over hun persoonlijke situatie zorgen maken. Een op drie vindt het onverantwoord om nog kinderen op de wereld te zetten, een op twee denkt dat we afglijden naar de jaren dertig van de vorige eeuw. Het verkennen en verbinden komen onder druk te staan de komende periode. In deze ‘mentale winter’ worden de krachten van het veroveren en verdedigen maatschappelijk dominant.”
Reik je ook oplossingen aan, breng je een positieve boodschap?
“Ja, maar we moeten realistisch zijn. Het zal wellicht eerst slechter worden voor het opnieuw beter wordt. Het boek sluit ik af met een manifest van de hoop. Want ook al gaan we naar een mentale winter, dan moeten we er toch in slagen om die samen goed door te komen en werken aan een vroege dooi.”
Het uitgangspunt voor dit gesprek zijn jongeren, met name de laatstejaars van het secundair. Het boek wordt tijdens de proclamatie uitgereikt aan de meest kritische leerlingen van het Gemeenschapsonderwijs. In wat voor wereld zijn die leerlingen terechtgekomen?
“In een wereld die voor veel onzekerheid zorgt, zijn een aantal evoluties wel zeer herkenbaar en voorspelbaar als je de vier basiskrachten begrijpt. Jongeren hebben bovendien meer dan oudere generaties hun toekomst in handen. Ze hebben weinig te verliezen en veel te winnen bij de toekomst. Ze moeten er zich wel van bewust worden dat de tijdsgeest moeilijk zal zijn, maar dat ze vooral de hoop en het optimisme moeten koesteren. Ik ben daar positief over, want de grote kracht van jongeren op die leeftijd is hun veerkracht en weerbaarheid.”
“Jongeren kunnen de grotere verbanden zien, wat belangrijk is om je te kunnen verplaatsen in het hoofd van de ander.”
Wat mogen ze hun vorige generatie kwalijk nemen?
“Niets. Elke generatie heeft het beste met zichzelf voor. Achteraf is het altijd makkelijk om de geschiedenis te schrijven. Ik geloof trouwens niet dat er zoiets bestaat als generaties. Dat is een mythe die vaak in de media en marketingwereld wordt opgehangen. Wel heeft elke leeftijdsgroep zijn eigen verwachtingen over de toekomst, over studeren, een loopbaan, al dan niet met een gezin. Dat is van alle tijden. Als je het vanuit een leeftijdsperspectief bekijkt, dan zie je tussen leeftijdsgroepen op vlak van waarden en beleving weinig verschil. Binnen die groepen zijn de tegenstellingen groter. Zo zie je grote verschillen op vlak van waarden en normen tussen meisjes en jongens. Meisjes zijn op dat vlak eerder progressief, jongens eerder conservatief.”
Hoop je dat jongeren het perspectief dat je in het boek biedt, zullen overnemen?
“Ik zie dat dit hun wereld is. Jongeren kunnen de grotere verbanden zien, wat belangrijk is om je te kunnen verplaatsen in het hoofd van de ander. Ze begrijpen dat niet iedereen dezelfde mening is toegedaan, dat het normaal is dat je er andere waarden op nahoudt. Zolang we elkaar in de ogen kijken en met elkaar in dialoog gaan dan zal het allemaal wel goed komen.”
Ben je leerkracht? Vraag de Prijs voor het Kritisch Denken aan.
Eer als leerkracht je meest briljante criticus tijdens de proclamatie. Vraag de Prijs voor het Kritisch Denken aan' en schenk het boek 'De Toekomst is Terug' aan je laatstejaarsleerling die bewees een kritisch denker te zijn.
De wereld heeft je nodig
Dit initiatief maakt deel uit van het publieksprogramma van de VUB: een programma voor iedereen die vindt dat het anders kan in de wereld en gelooft dat wetenschappelijke inzichten, kritisch denken en dialoog een belangrijke eerste stap zijn om je stempel te drukken op jouw omgeving en de wereld.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.