De groene VUB-campus in Etterbeek is niet alleen een plek waar je opleidingen kan volgen, een kot huurt of kan sporten, ze biedt je ook een bijzonder rijk erfgoedverleden. CAVA (Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven) beheert hiervoor het archief van de VUB. Maria Mejia Sian, een van haar medewerkers, maakte een gids over de historische architectuur op de campus. ‘Het rectoraatgebouw is een perfecte architecturale vertaling van de ideologie van de VUB.
Maria Mejia Sian
Hoe is het verhaal van de campus in Etterbeek gestart?
Maria Mejia Sian: "Na de oprichting van onze universiteit in 1969-1970 werd op het voormalig oefenterrein van de militaire kazerne in Elsene-Etterbeek een nieuwe universitaire campus gebouwd. Daar werd destijds een internationale architectuurwedstrijd voor uitgeschreven, die maar liefst 217 voorstellen opleverde. De laureaat was toen de Franse architect Noël Le Maresquier. Zijn idee was alleszins totaal anders dan hoe de campus er nu uitziet. Hij wilde alle gebouwen achter elkaar schakelen in een soort treintjesmodule. De rotule van gebouwen F en G zijn van zijn hand, net als een deel van de gebouwen B en C. Maar echt tevreden waren ze niet met het resultaat, waardoor de samenwerking vroegtijdig is gestopt en VUB en ULB andere architecten onder de arm hebben genomen."
Enter Willy Van Der Meeren, hij ontwierp de legendarische studentenkoten op de campus?
"Klopt. Hij is in 1971 gevraagd om een studentendorp te bouwen en vanaf dat moment is het heel snel gegaan. In januari 1973 werden de eerste modules gebouwd en amper tien maanden later namen de studenten er al hun intrek. Opmerkelijk: Van Der Meeren gebruikte als een van de eerste architecten prefabmateriaal, waardoor er in sneltempo 352 – 100 voor meisjes en 252 voor jongens - studentenkamers op de campus gerealiseerd konden worden. De kleuren van de koten (geel, blauw, rood en later ook groen) moesten ervoor zorgen dat de studenten sneller hun weg zouden vinden. Ook de extra gangen, paadjes en trappen moesten helpen bij de oriëntatie, hoewel ze volgens de overlevering eerder bedoeld waren om de Rijkswacht te laten verdwalen in het labyrint. (lacht) De visie van Van Der Meeren sloot alleszins goed aan bij het eigenzinnige, ietwat rebelse karakter die de universiteit zelf altijd heeft gehad. Wat trouwens weinig mensen weten is dat de architect ook de sociale voorzieningen op de campus ontwierp, zoals o.a. het iconische KultuurKaffee (nu Bar Pilar)."
Wat gebeurde nadien met het studentendorp?
"In 2016 werd besloten dat de campus een facelift nodig heeft, en werd een groot deel van de koten met de grond gelijkgemaakt om plaats te maken voor het vernieuwde zwembad. In eerste instantie wilden ze alle units laten verdwijnen, maar uiteindelijk kregen enkele een andere invulling. Vandaag zijn er o.a. het Circular Retrofit Lab en het WVDM Living Lab ondergebracht. Ook is er extra onderzoek naar de erfgoedwaarde van de koten gestart, wat sowieso een goede zaak is. Ik vermoed dat een aantal koten toch bewaard zullen blijven. Je mag niet vergeten: Van Der Meeren was een architect van het volk, hij bouwde voor de massa, en ook in dat opzicht klopte de samenwerking tussen hem en de universiteit."
Een andere grote naam die de architectuur op de VUB-campus vorm gaf, was Renaat Braem?
"Exact, hij kreeg in 1971 de opdracht om het rectoraatsgebouw te ontwerpen, dat in het najaar van 1976 werd opgeleverd. Het gebouw is alleszins iconisch, niet in het minst door zijn elliptische vorm. Het wordt om die reden ook wel eens ‘De Sigaar’ genoemd, of ‘Caprice des Dieux’, naar de typische vorm van de verpakking van de Franse kaas. In 2007 is het gebouw als monument erkend door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en nog eens 10 jaar later, tijdens de renovatie in 2018, werd het officieel Het Braemgebouw genoemd."
In hoeverre onderstreept Het Braemgebouw het gedachtegoed van de VUB?
"De architect wilde er vanaf het begin een tempel van wijsheid, van de wetenschap, van cultuur,... van maken. Zo staat de vorm van de ellips symbool voor de dynamiek van de net opgerichte VUB. De 720 ramen verwijzen dan weer naar de transparantie van de universiteit. Ook de betonnen luifel is heel bekend. Er staan enkele typische symbolen op geschilderd zoals het wapenschild van de universiteit: twee handen die elkaar vasthouden, met op de achtergrond een bedelzak, die verwijst naar de 16de-eeuwse edellieden – geuzen - die zich verzetten tegen de onderdrukking van het vrije denken. Op diezelfde luifel staan ook fakkels afgebeeld, symbool voor het licht in de duisternis, omringd door verschillende deelelementen van het wetenschappelijk onderzoek. De passer staat voor het meten, het oog voor het zien en de spiraal voor het begrijpen. Nog in het aanbod: edelherten, loofbomen en zelfs drie parapluutjes boven elkaar: een kritiek op de paraplupolitiek van de administratie in de universiteit."
Ook de muurschilderijen binnen vertellen een eigen verhaal?
"Die illustreren, van beneden tot helemaal bovenaan, het ontstaan van de kosmos en de aarde, de oorsprong van het leven en de ontwikkeling van planten, dieren en de mensheid. Het gaat om muurschilderingen over een afstand van 500 lopende meter die een doorlopend verhaal vertellen. Hoe hoger je in het gebouw stijgt, hoe meer ontwikkelingen de schilderijen tonen. En ook hier worden duisternis en onwetendheid door het licht van de fakkels verdreven. Lange tijd heeft men die muurschilderijen wat ‘verwaarloosd’ en er bureautjes voor gezet, maar vandaag worden ze gerenoveerd en krijgen ze opnieuw de aandacht die ze verdienen. Meer dan ooit tevoren beseft men dat het rectoraatsgebouw symbool staat voor de ideologie en waarden van de VUB."
Fotocollectie CAVA
Bio Maria Meija Sian
Maria Mejia Sian is archivaris en publieksmedewerker bij CAVA, dat het ergoed en het archief van de vrijzinnig-humanistische gemeenschap in Vlaanderen en Brussel en van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), verzamelt, bewaart en beheert.
De wereld heeft je nodig
Dit initiatief maakt deel uit van het publieksprogramma van de VUB: een programma voor iedereen die vindt dat het anders kan in de wereld en gelooft dat wetenschappelijke inzichten, kritisch denken en dialoog een belangrijke eerste stap zijn om je stempel te drukken op jouw omgeving en de wereld.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.
